Als docent wil je niet alleen kennis overdragen, maar ook zorgen voor een omgeving waarin leerlingen zich kunnen ontwikkelen, zowel cognitief als persoonlijk. Een van de belangrijkste maatstaven hiervoor, waar de onderwijsinspectie scherp op let, is OP3 – pedagogisch-didactisch handelen. Maar wat houdt dat eigenlijk precies in, en hoe pas je dit toe in de les? In deze blog geven je 5 tips om je pedagogisch-handelen te verbeteren.
Wat is OP3 Pedagogisch-didactisch handelen?
OP3 is een van de kwaliteitscriteria die door de onderwijsinspectie wordt gebruikt om de prestaties van scholen en hun docenten te evalueren. Het gaat hierbij specifiek om het pedagogisch-didactisch handelen van de docent: hoe zorg je voor een leeromgeving waarin zowel de kennisoverdracht als het welzijn van de leerlingen centraal staat? OP3 is dus niet alleen een manier om te meten hoe goed je lesgeeft, maar ook hoe je inspeelt op de behoeften van de leerlingen en een positieve, ondersteunende sfeer creëert.
OP3 omschrijft de kenmerken die de inspectie wil zien in een les. Om dit in kaart te brengen, heeft de inspectie onderzoek gedaan naar de kenmerken van een effectieve les. In samenwerking met de Universiteit Twente zijn 5 kenmerken van een effectieve les opgesteld waar de inspectie naar kijkt:
- Zelfregulerend leren: Zelfregulerend leren houdt in dat leerlingen actief hun eigen leerproces sturen door doelen te stellen en hun voortgang te monitoren.
- Lesklimaat: Het lesklimaat betreft de sfeer in de klas, waarin leerlingen zich veilig en gemotiveerd voelen om te leren.
- Klassenmanagement: Klassenmanagement is het effectief organiseren van de les en het handhaven van orde om verstoringen te voorkomen.
- Instructie: Instructie is de manier waarop de docent kennis en vaardigheden overbrengt aan de leerlingen
- Afstemming op verschillen tussen leerlingen: Het afstemmen op verschillen betekent dat de docent het onderwijs aanpast aan de diverse behoeften van leerlingen.
5 tips om OP3 pedagogisch-didactisch handelen te verbeteren
Wat kun je doen als docent om te verbeteren op het gebied van lesklimaat, klassenmanagement, instructie, differentiatie en zelfregulerend leren? Onderstaande tips helpen je om een meer betrokken en effectieve docent te zijn, met oog voor de diverse behoeften van je leerlingen en het creëren van een positieve leeromgeving.
1. Zorg voor een positieve en veilige leeromgeving
Een veilige en ondersteunende leeromgeving is de basis voor goed pedagogisch-didactisch handelen. Toon interesse in je leerlingen, luister actief en geef hen het gevoel dat ze gezien en gehoord worden. Stimuleer een open cultuur waarin fouten maken mag en leerlingen zich durven uiten. Daarnaast is het heel belangrijk om hoge verwachtingen te hebben van álle leerlingen. Een leerling die merkt dat de docent vertrouwen heeft in zijn of haar kunnen, zal zich sneller ontwikkelen en gemotiveerder zijn. Meer tips over dit onderwerp vind je in de publicatie ‘Hoge en positieve verwachtingen’ (Bijlsma & Bouttaouane, 2023)
2. Stem af op verschillen tussen leerlingen
Elke leerling heeft unieke leerbehoeften, daarom is differentiatie essentieel. In plaats van alleen het gemiddelde niveau te richten, moet je ook rekening houden met de diverse niveaus van leerlingen. Dit kan door leerlingen met een hoger niveau uitdagender werk te geven, zoals complexere opdrachten, terwijl leerlingen die meer ondersteuning nodig hebben, extra uitleg krijgen. Het tempo van de les is ook belangrijk: houd het tempo hoog voor de meerderheid om hoge verwachtingen te stimuleren, maar geef anderen de ruimte om in hun eigen tempo te werken. Zo krijgen alle leerlingen, ongeacht hun niveau, de juiste uitdaging en ondersteuning. Uit de monitor leskwaliteit en de herstelopdrachten voor scholen blijkt dat veel scholen tekortschieten in het bieden van uitdaging aan leerlingen. De traagste leerlingen bepalen het tempo en snellere leerlingen wachten daarop. Houdt dus goed in de gaten welke leerlingen de stof al beheersen en zet ze op tijd aan het werk.
3. Geef effectieve feedback en stimuleer reflectie
Feedback is een krachtig middel om het leerproces te bevorderen. Geef je leerlingen gerichte, opbouwende feedback die hen helpt inzicht te krijgen in hun leerproces. Moedig hen ook aan om zelf te reflecteren op hun leerprestaties. Geef leerlingen tijdens de les tijd en ruimte om na te denken over hun eigen leerproces. Als docent is het belangrijk om ook zelf regelmatig te reflecteren op je eigen handelen: wat ging goed en wat kan beter? Geef ook zelf het goede voorbeeld door aan het einde van je les om feedback te vragen. Een goede methode voor het stimuleren van zelfregulerend vermogen bij leerlingen is didactisch coachen.
4. Creëer actieve en betrokken leerervaringen
Studenten leren het meest wanneer ze actief betrokken zijn bij de les. Dit kan worden bereikt door lesdoelen duidelijk te communiceren aan het begin van de les en deze door de hele les te blijven monitoren. Leg ook duidelijk uit waarom het lesdoel belangrijk is. Dit zorgt voor duidelijkheid en structuur, waardoor leerlingen beter weten wat er van hen verwacht wordt. Gebruik interactieve werkvormen, biedt voldoende denktijd bij klassikale vragen, maak gebruik van wisbordjes of willekeurige beurten en moedig leerlingen aan om mee te doen en naar elkaar te luisteren.
5. Blijf jezelf ontwikkelen en vraag om feedback
Onderwijs is voortdurend in beweging en professionele ontwikkeling is essentieel. Volg trainingen en workshops, neem deel aan intervisies en sta open voor feedback van collega’s. Vraag bijvoorbeeld een collega om een lesobservatie te doen en ontvang constructieve feedback. Reflecteer op je eigen handelen en stel concrete leerdoelen op om je pedagogisch-didactisch verder te verbeteren. Een praktische aanpak is als volgt: kies een thema waar je aan wilt werken, zoals lesklimaat, klassenmanagement, instructie, afstemming of zelfregulerend leren. Vraag gerichte feedback van zowel collega’s als leerlingen over dit onderwerp, bijvoorbeeld via een exit-ticket aan het einde van je les.
Meer weten?
Dit is het eerste deel in onze blogreeks over OP3. Het tweede deel gaat over toepassingen voor de school. Je leest de blog hier:
In de blog Wat controleert de onderwijsinspectie in het voortgezet onderwijs? vind je naast OP3 meer informatie over waar de inspectie op controleert.
- Dit is het eerste deel van onze blogreeks over OP3. Het tweede deel gaat dieper in op de praktische toepassingen voor scholen. Je kunt het hier lezen: OP3 Pedagogisch-didactisch handelen: 5 tips voor school en team
- In de blog Wat controleert de onderwijsinspectie in het voortgezet onderwijs? vind je naast OP3 meer informatie over de inspectie-eisen en waar zij specifiek op letten.
- Ben je geïnteresseerd in het stimuleren van zelfregulerend vermogen en hoge verwachtingen bij leerlingen? Kijk dan eens naar onze training Didactisch Coachen!
- Veel scholen gebruiken het EDI-model om effectieve en gestructureerde instructie te geven. Ben je geïnteresseerd in meer informatie over Expliciete Directe Instructie en hoe deze aanpak kan bijdragen aan effectief onderwijs? We hebben een uitgebreide blog geschreven waarin we alle facetten van het EDI-model bespreken, inclusief de achterliggende principes, praktische toepassingen en de voordelen voor zowel docenten als leerlingen. Lees Alles over Expliciete Directe Instructie (EDI) ontdek hoe je het EDI model kunt inzetten om het maximale uit je lessen te halen!
- Wat is een goede les? En hoe meet je de kwaliteit daarvan? In het boek Zicht op de Les van Hannah Bijlsma lees je praktische tips en inzichten.
Cursus Expliciete Directe Instructie (EDI)
Wil jij weten hoe je het EDI-model toepast in jouw lessen? Onze training EDI (Expliciete directe Instructie) is bedoeld voor docenten en onderwijsprofessionals die leerlingen op een bewezen effectieve manier willen begeleiden. Deze incompany cursus EDI is geschikt voor het hoger onderwijs, basisonderwijs en het voortgezet onderwijsniveaus. Ook bieden we een training EDI waar je je individueel voor kunt inschrijven.
