Klassenmanagement en basisvaardigheden | Blog

De afgelopen jaren is er veel te doen over de basisvaardigheden in het onderwijs: lezen, schrijven, rekenen, burgerschap en digitale geletterdheid. Te veel leerlingen beheersen die onvoldoende – dat blijkt uit toetsen, maar ook gewoon in de klas. Scholen willen aan de slag, en met de beschikbare subsidie kan dat ook. Maar waar begin je? Veel scholen kiezen voor klassenmanagement. Logisch, want wie beter onderwijs wil, moet beginnen bij de basis.

Wat is klassenmanagement eigenlijk?

Klassenmanagement wordt vaak geassocieerd met orde houden, maar het is veel meer dan dat. Het gaat over het creëren van een positieve, veilige en gestructureerde leeromgeving waarin leerlingen tot leren komen. 

Denk aan: 

• duidelijke routines,
• voorspelbaarheid
• positieve relaties
• duidelijke instructie

Het begint al bij binnenkomst: weten leerlingen wat ze moeten doen? Hoe start je de les? Wat doe je bij verstoring of afleiding? Zijn de regels helder? Voelen leerlingen zich welkom in de klas?

Lees voor meer tips over klassenmanagement onze blog 8 Tips voor sterk klassenmanagement

Wat zegt het onderzoek?

Onderzoek bevestigt het belang van klassenmanagement. John Hattie, bekend van zijn meta-analyse visible learning, noemt klassenmanagement als een van de meest invloedrijke factoren op leerresultaten. Met een effectgrootte van 0.52 is het duidelijk dat goed klassenmanagement écht verschil maakt (Hattie, 2009).

Ook Robert Marzano (2003) laat zien dat effectief klassenmanagement essentieel is voor leerwinst. Hij stelt zelfs dat een goed georganiseerde klas tot 20 procent meer leerresultaat kan opleveren.

En dat is logisch: elke minuut die je niet hoeft te besteden aan het corrigeren van gedrag, kun je gebruiken voor instructie, begeleiding of feedback. Dit vereist dat leraren continu letten op de voortgang van hun leerlingen en de instructie waar nodig aanpassen. De inspectie vindt dit zo belangrijk dat het specifiek is opgenomen in OP3: pedagogisch-didactisch handelen. Het is dus essentieel om hier in je lessen extra aandacht aan te schenken!

Basisvaardigheden onder druk

De Nederlandse Inspectie van het Onderwijs luidt al jaren de noodklok over het niveau van basisvaardigheden. In De Staat van het Onderwijs 2024 lezen we dat een groeiend aantal leerlingen moeite heeft met lezen, schrijven en rekenen. Ook burgerschap en digitale geletterdheid worden te weinig geborgd in het curriculum (Inspectie van het Onderwijs, 2024).

Daarom is sinds augustus 2023 in het inspectiekader een extra standaard ‘Basisvaardigheden’ (OP0) opgenomen. Scholen moeten bewuste keuzes maken in hun curriculum én hierover goed kunnen verantwoorden. Het ministerie van OCW ondersteunt dit met de subsidieregeling Verbetering basisvaardigheden. Daarbinnen is ruimte voor interventies zoals klassenmanagement.

Wat heeft klassenmanagement met de basisvaardigheden te maken?

Basisvaardigheden vragen om goede instructies, aandacht en oefening. Daarvoor heb je rust nodig in de klas. Je hebt structuur nodig, duidelijkheid, positieve relaties en een goed verloop van de les.

Als klassenmanagement niet op orde is, verlies je kostbare tijd. Instructie wordt onderbroken, leerlingen weten niet wat ze moeten doen, raken afgeleid of haken af. Maar in een klas waar structuur is en duidelijke routines, kunnen leerlingen zich goed concentreren. Je uitleg komt beter binnen en leerlingen kunnen deze beter volgen of goed zelfstandig aan het werk.  

Lezen en schrijven

Een sterke leesles vraagt om aandacht en rust. Of je nu werkt met close reading, tutorlezen of vrij lezen: leerlingen moeten weten wat er van hen verwacht wordt, en wat ze moeten doen als ze klaar zijn.

Klassenmanagement helpt om dit soort routines in te bouwen. Denk aan:

• Laat leerlingen een leeslogboek of schrijfdagboek bijhoude om te reflecteren. Leg ook uit op welke manier je dit gebruikt en wat het doel is.
• Elke dag starten met 15 minuten stillezen, in stilte, zonder afleiding.
• Duidelijke afspraken over hoe leerlingen om hulp vragen.
• Je kunt er eventueel voor kiezen om leerlingen op hun leeshouding te beoordelen. 
• Werk aan gedrachtsverwachtingen: wat doe je als je klaar bent, als je een moeilijk woord tegenkomt of je je niet kunt concentreren?
• Laat leerlingen een leeslogboek of schrijfdagboek bijhoude om te reflecteren. Leg ook uit op welke manier je dit gebruikt en wat het doel is.

Rekenen

Rekenonderwijs vraagt om duidelijke instructie, oefening en ruimte voor fouten maken. Zeker als je werkt volgens een direct instructiemodel is het belangrijk dat de focus op de uitleg ligt en langzaam verschuift naar de leerling. Geef uitleg, doe het een paar keer voor (modeling) en laat daarna pas leerlingen het zelf proberen. Dit voorkomt ruis in de rekenles.

Goede rekenlessen vragen om duidelijke instructie, ruimte voor oefening én fouten. Werk bijvoorbeeld met het directe instructiemodel:

1. Uitleg door de leerkracht (modeling)
2. Samen oefenen
3. Zelfstandig aan de slag

Of gebruik het drieslagmodel:

1. Verkennen (wat moet ik doen?)
2. Uitvoeren (hoe reken ik het uit?)
3. Reflecteren (klopt mijn antwoord?)

Ook is het in een rekenles belangrijk om hoge verwachtingen van leerlingen te hebben en passend gedrag hierbij aan te leren: wat doe je als je een opgave niet snapt? Hoe werk je door als het moeilijk wordt? Geef leerlingen vertrouwen dat ze het kunnen én geef ze de structuur om het vervolgens waar te maken.

Burgerschap

Burgerschap is breed: het gaat over hoe je samenleeft, met verschillen omgaat en bijdraagt aan de maatschappij.Hoe mooi als je dit in de klas kunt oefenen? Respect, samenwerken, verantwoordelijkheid, luisteren naar andere meningen en feedback zijn allemaal verbonden met klassenmanagement. Deze onderwerpen kunnen tijdens de lessen burgerschapsvorming aan bod komen, in een sfeer waarin gedragsregels duidelijk zijn.

Dat lukt alleen in een klas waar:

• Leerlingen zich veilig voelen om hun mening te geven
• Verschillen besproken mogen worden zonder ruzie of spot
• Iedereen weet hoe we met elkaar omgaan
• Er structuur en rust is om aandacht te geven aan deze gesprekken

Tips om dit in de klas toe te passen:

• Geef verantwoordelijkheid in de klas: van materiaalbeheer tot dagtaken.
• Begin het schooljaar met gezamenlijke afspraken over hoe je met elkaar omgaat.
• Gebruik coöperatieve werkvormen waarin iedereen aan bod komt 
• Leer leerlingen dat je fouten mag maken of je mening mag bijstellen. 
• Haak in op actualiteiten. Begin bijvoorbeeld iedere week met een “dit was het nieuws” moment. 
• Laat leerlingen meedenken over klassenafspraken of de inrichting van het lokaal.
• Geef ruimte voor ideeën voor goede doelen, acties, of het helpen van anderen.

Hoe ga je als school aan de slag met klassenmanagement?

Scholen kunnen de beschikbare basisvaardigheden-subsidie strategisch inzetten om hun klassenmanagement te versterken. De subsidieregeling noemt zelf voorbeelden als professionalisering van personeel en concreet klassenmanagement als interventies. Scholen kunnen dit als volgt invullen:

• Nascholing en coaching: Geef leraren niet zomaar een losse training, maar kies voor gerichte scholing in bijvoorbeeld een training over klassenmanagement of het motiveren van leerlingen. Ga in gesprek met docenten over wat zij nodig hebben. Ook intervisiegroepen of collega’s die bij elkaar in de les kijken (collegiale visitatie) kunnen enorm helpen.
• Uitwerken van routines en regels: Je kunt ook investeren in het écht goed opzetten van routines. Denk aan visuele materialen zoals tijdschema’s, dagplanningen, taakborden of regels op posters. Dit geeft voorspelbaarheid en rust. Leerlingen weten wat er van ze verwacht wordt, en bijv. wat ze moeten wanneer ze al klaar zijn met hun taak. Zorg er ook vooral voor dat de regels door alle docenten worden nageleefd, anders kan dit juist negatieve effecten hebben. 
• Leerlingen actief betrekken: Betrek leerlingen bij het reilen en zeilen in de klas. Laat ze meedenken, plannen, samenwerken. Denk aan coöperatieve werkvormen, een klassenraad, of taken die ze zelf verdelen (zoals materialenbeheer, stiltekapitein, opruimcoördinator).Ook zelfmanagementtrainingen kunnen helpen: hoe plan je je werk? Hoe blijf je geconcentreerd? Door dit actief te oefenen, geef je leerlingen eigenaarschap én leer je ze omgaan met vrijheid en verantwoordelijkheid. Maak tijd en investeer in trainingingsprogramma’s om leerlingen dit aan te leren. Ook dat is burgerschap.
• De structuur cultuur:  als school kun je klassenmanagement echt onderdeel maken van je cultuur. Start met een gezamenlijke visie: “wat verstaan wij onder een goed georganiseerde klas? Welk gedrag vinden wij belangrijk?” maak hier duidelijke afspraken over. Ga in gesprek met elkaar over routines in de klas. Begin bij nieuwe collega’s met een goed mentorprogramma. Of organiseer themalessen over burgerschap waarin je samen regels opstelt of spreekt over groepsgevoel en verantwoordelijkheid.
• Werkdrukverlichting zodat leraren zich kunnen richten op preventie in plaats van brandjes blussen

Structuur in de klas

Als je ergens impact mee maakt op school, dan is het wel met goed klassenmanagement. Zonder rust, duidelijke afspraken en soepele routines wordt het heel lastig om leerlingen echt iets bij te brengen. Of het nou om taal, rekenen, burgerschap of digitale vaardigheden gaat: goed onderwijs begint bij orde en overzicht.

Is die basis er nog niet voldoende? Dan is het helemaal geen gek idee om de subsidie voor basisvaardigheden juist daarvoor in te zetten. Bijvoorbeeld voor training, coaching of teamafspraken.

Eerst onderzoeken, dan trainen

Klassenmanagement is natuurlijk niet altijd het grootste knelpunt. Bij September Onderwijs gaan we daarom eerst goed met een school in gesprek. Voordat we een trainingstraject starten, doen we eerst een onderzoeksfase. Dat kan bijvoorbeeld met lesbezoeken, gesprekken met het team, analyse van leerlinggegevens of observaties in de klas. 

Zo brengen we in kaart:

• Wat speelt er binnen de school?
• Wat gaat er al goed en waar loopt het vast?
• Wat heeft dit team op dit moment écht nodig?

Op basis daarvan maken we een aanpak op maat. Soms ligt de behoefte duidelijk op het gebied van klassenmanagement: structuur, rust en routines in de klas. Maar dat is niet altijd zo. Het kan net zo goed gaan om bijvoorbeeld differentiatie, instructiekwaliteit, taalgericht vakonderwijs of leerlingbetrokkenheid.

Op basis van dat onderzoek stellen we een traject samen dat past. En dat kan er dus ook verschillend uitzien voor verschillende collega’s:

• Startende leraren werken aan basale routines en klassturing.
• Meer ervaren docenten volgen bijvoorbeeld een masterclass differentiatie of coaching-on-the-job.
  

Zo maken we samen een heldere leerlijn voor het team, met oog voor ieders beginsituatie én de ontwikkeldoelen van de school. Kortom: we trainen niet zomaar iets – we trainen wat nodig is.

Bronnen:
Hollingsworth, J., & Ybarra, S. (2023). Expliciete Directe Instructie 2.0 (EDI): Tips en technieken voor een goede les. Pica.

Hattie, J. (2009). Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement.

Marzano, R. J., Marzano, J. S., & Pickering, D. J. (2003). Classroom Management That Works. ASCD.

Evertson, C. M., & Weinstein, C. S. (2006). Handbook of Classroom Management: Research, Practice, and Contemporary Issues. Lawrence Erlbaum.

Inspectie van het Onderwijs. (2024). De Staat van het Onderwijs 2024.

Ministerie van OCW. (2024). Subsidieregeling Verbetering Basisvaardigheden.

---