Formatief handelen (of formatief evalueren) is een krachtige aanpak waarmee je als docent het leerproces van je leerlingen continu kunt verbeteren. Het draait om het verzamelen van informatie over waar leerlingen staan in hun leerproces, zodat je hier direct op kunt inspelen. Maar hoe geef je formatief handelen concreet vorm in de dagelijkse praktijk?
1. Stel heldere leerdoelen en succescriteria
Een goede basis voor formatief handelen begint bij duidelijke leerdoelen. Leerlingen moeten weten wat er van hen wordt verwacht en hoe succes eruitziet. Door leerdoelen en succescriteria expliciet te maken, geef je richting aan het leerproces en maak je het gemakkelijker om stappen te zetten.
Praktijkvoorbeeld:
Geef leerlingen een checklist met concrete succescriteria, zoals een duidelijke inleiding, argumenten ondersteund met voorbeelden, en correcte spelling. Laat hen deze gebruiken om hun eigen werk of dat van een klasgenoot te beoordelen. Dit geeft leerlingen houvast en maakt kwaliteit meetbaar, waardoor ze gerichter kunnen werken. Door zelf of samen te reflecteren, ontwikkelen ze een beter inzicht in wat goed werk inhoudt en leren ze verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leerproces.
2. Gebruik gerichte vragen om inzicht te krijgen
Vragen zijn een essentieel hulpmiddel bij formatief handelen. Door gerichte vragen te stellen, krijg je waardevolle informatie over wat leerlingen al begrijpen en waar ze nog moeite mee hebben. Dit stelt je in staat om direct in te grijpen en het leerproces bij te sturen.
Praktijkvoorbeeld:
Vraag tijdens een les niet alleen of een leerling het antwoord weet, maar ook: “Hoe ben je tot dit antwoord gekomen?” of “Kun je een andere methode bedenken?” Dit helpt je inzicht te krijgen in het denkproces van je leerlingen. Vaak ontstaat hierbij ook een sneeuwbaleffect: als leerlingen dit van elkaar horen, zullen ze zelf ook vaak anders gaan nadenken over hun eigen antwoorden.
Meer tips en voorbeelden van effectieve vragen lees je in deze blog.
3. Geef bruikbare en specifieke feedback
Formatief handelen is niet compleet zonder effectieve feedback. Goede feedback is concreet, gericht op verbetering, en direct toepasbaar. Dit helpt leerlingen om gericht verder te werken aan hun leerdoelen.
Praktijkvoorbeeld:
In plaats van te zeggen: “Probeer het netter te doen,” kun je feedback geven als: “Je hebt de berekening goed uitgevoerd, maar controleer of je de eenheden overal correct hebt genoteerd. Dit is specifiek en gericht op een concreet verbeterpunt, waardoor leerlingen precies weten wat ze moeten aanpassen. Het benadrukt ook wat al wél goed gaat, wat motiverend werkt en bijdraagt aan zelfvertrouwen.
4. Stimuleer zelfreflectie en eigenaarschap
Een belangrijk onderdeel van formatief handelen is het stimuleren van zelfreflectie. Laat leerlingen nadenken over hun eigen leerproces en geef hen de ruimte om zelf stappen te bepalen. Dit vergroot hun betrokkenheid en verantwoordelijkheid.
Praktijkvoorbeeld:
Laat leerlingen na een opdracht een korte reflectie invullen met vragen zoals: “Wat ging goed? Wat vond ik lastig? Hoe ga ik dit de volgende keer aanpakken?” Door te reflecteren, leren leerlingen bewust nadenken over hun leerproces en verbeterpunten. Het stimuleert zelfregulatie en helpt hen concrete acties te formuleren om hun vaardigheden te verbeteren.
5. Maak leren zichtbaar met formatieve tools
Formatief handelen wordt krachtiger wanneer je visuele hulpmiddelen en tools gebruikt om het leerproces inzichtelijk te maken. Tools zoals exit-tickets, checklists en digitale stemmiddelen helpen je snel en effectief te peilen waar leerlingen staan.
Praktijkvoorbeeld:
Gebruik een Check out vraag of reflectiekaartje aan het einde van de les. Bijvoorbeeld: “Schrijf op wat je vandaag hebt geleerd en een vraag die je nog hebt.” Deze eenvoudige techniek geeft jou direct input voor je volgende les. Het helpt leerlingen om actief te reflecteren op hun leerproces en geeft jou inzicht in hun begrip en openstaande vragen. Zo kun je de volgende les beter afstemmen op hun behoeften.
Training Formatief handelen
Wil jij leren hoe je ‘formatief handelen’ inzet in je lessen? De training ‘Formatief handelen‘ is bedoeld voor docenten en onderwijsprofessionals die hun vaardigheden willen ontwikkelen op het gebied van formatief handelen in het onderwijs. Deze cursus over formatief evalueren is geschikt voor het hoger onderwijs, basisonderwijs en het voortgezet onderwijs.
